Ўша кунларни эсласам ҳалиям даҳшатга тушаман. Юрагим орқага тортиб кетади. Жинни бўлиб қолмаганимга шукр қиламан. Парвардигор дард берса, шифосини ҳам беришига ўшанда ишондим.
Тиббиёт институтида ўқиганим учун кеч уйланганман. Хирург-онкологман. Қизилўнгач саратони билан оғриган беморларни даволайман.
Умид ёлғиз ўғлим. Учта қиздан кейин Аллоҳ орзумизни ушалтирган. У туғилганида роппа-роса қирқ ёшда эдим. Умиднинг томоғи тез-тез оғригани учун роса авайлардик. Айниқса ойиси ҳар доим кўз-қулоқ эди:
— Умиджон, совуқ сув ичиб қўйма!
— Болам, овозинг бошқача, томоғинг оғрияптими?
«Асраган кўзга чўп тушар», деганлари рост экан. Ўшанда Умид ўн беш ёшда эди.
— Томоқни очадиган дори олиб келинг, — деди аёлим телефон қилиб.
Билдимки, ўғлимнинг яна томоғи оғриган. Ўша куни унинг иссиғи чиқиб, роса безовта бўлди. Укол қилдим. Дори ичирдим. Аҳволи яхшилангандек бўлди. Бир ҳафта ўтиб, у яна қайталади.
— Лорга олиб бор. Яхшилаб текширсин, — эрталаб тайинлаб кетдим хотинимга.
— Умиднинг гапларига қараб, аллергияси ҳам бор, шекилли, деб манов дориларни ёзиб берди, — кечқурун дорилар рўйхатини қўлимга тутқазди у.
— Яхши, олинглар…
Афсуски, бу муолажанинг таъсири ҳам узоққа бормади. Бир ой ўтар-ўтмас ўғлим яна овқат ейишга қийнала бошлади.
— Эркин ака? Эркин ака? — охири у мени турткилай бошлади.
— Қоғозларни бер, — дея олдим холос.
— Эркин Валиевич, ўзингизни қўлга олинг. Ўзингиз шифокорсиз-ку!
— Ҳа-а-а! Ўзим шифокорман! Кўр, кар шифокорман! Ёлғизгина болам кўз ўнгимда қизилўнгач саратони бўлиб ўтирибди, билмадим! — негадир унга бақира бошладим. — Деҳқон, чўпон бўлганимда ҳам алам қилмасди! Бошланғич босқич бўлса ҳам майли эди? Энди нима қиламан? Комил, айт! Нима қилай, айт! Нима қилсам уни асраб қоламан? Асраб қолиш мумкинми, ўзи? Нега бундай бўлди? У ҳали ёш-ку! Нима учун?
Кечадан буён бўғзимга тиқилиб ётган алам отилиб чиқди. Мен Комилни қучиб йиғлай бошладим. У мени овутолмасди. Мен бир оми, саводсиз бўлсам экан, хабарим йўқ бўлса экан, овутса… Афсус, мен ҳаммасини биламан… Бечора ўғлим шу пайтгача қанча азоб чеккан… Мен ғофил банда… Нега билмадим? Нега сезмадим?
— Унда учинчи босқич тўғрими? — сўрадим охири. Қоғозларга қарагим ҳам келмасди.
— Операция ундан-да, оғир… Эй, Худойим, бу нима кўргулик?
— Амаллаб нур билан даволаймиз. Умиджон ёш, ҳали кўрмагандай бўлиб кетади, — Комилнинг айтаётган гапига ўзи ҳам ишонмаётгани сезилди. — Умиджонга курс даволашни қўлласак бўлади. Икки курс нурлантиришдан сўнг ўзингиз операция қиласиз…
— Йўқ! Ундай қилолмайман! Мен ўз ўғлимни операция қилолмайман…
— Бошқа иложингиз йўқ. Энг тажрибали жарроҳ — ўзингиз. Наҳот ўғлингизнинг ҳаётини бошқа бировга ишониб топширсангиз…
Комил билан кейин нималарни гаплашдим, ёдимда йўқ. Ўша куни кечга операция бор экан. Диққатимни жамлаёлмаслигимдан қўрқиб кирмайман, дедим. Аммо беморнинг яқинлари йиғлаб туриб олди. Кўз олдимга яна Умиджон келди. Мижозимнинг изтироби меникидан кам эмас. Аммо уларнинг битта ютуғи — улар менга ишонади, мендан умид қилади. Мен-чи? Мен кимга суянаман?
Ўша кунги операция муваффақиятли чиқмади. Тўғри, беморим тирик. Аммо аҳволи… Унинг икки ё уч кунлик умри қолган. Буни яқинларига қандай айтаман? Авваллари айтаверардим. Шифокор сифатида дийдам қаттиқ эди. Энди-чи? Мен ҳам кўпроқ умидвор отага айландим. Уларнинг дардига шифокор эмас, жабрдийда сифатида қараяпман.
Уйга зўрға кириб келдим. Хотиним югуриб келди:
— Умидни нега лорга олиб бормадингиз? Унинг юрагини ёриб, ўша қуриб кеткур, шифохонангизга олиб борибсиз? Бечора ўғлим келиб йиғлади…
— Хотин, мен чарчадим. Операциядан келяпман. Дам олмоқчиман.
— Операциядан келаётганингизини биламан. Умидни нега у ёққа олиб бордингиз?
— Бизнинг аппаратлар яхши. Аниқ кўрсатади. Дори, иссиқ овқат бераверганингдан томоғи яра бўлиб кетибди. Эртадан ўзим даволайман!
Шундай дея тўғри ётоқхонага кирдим. Кечаси билан ухлай олмадим. Ўғлим чекадиган азобларни кўз олдимга кетириб, изтиробга тушардим.
Нега Аллоҳ мени ғафлатда қолдирди? Қайси гуноҳим учун ёлғизгина ўғлимга бу дардни берди? Мана шу саволлар, оғриқли хаёллар гирдобида икки ойни ўтказдим. Бу вақт ичида Умиджон икки курс даволанди. У ҳам, хотиним ҳам негадир мени бошқа саволга тутмади. Хотинимнинг одамовироқ бўлиб қолганинининг ўзи унинг ҳолати айтиб турарди. Ўғлим эса бардошли чиқди. Оғриқу бехузурликларга чидаб берди. Аммо кучли дори-дармонлар, нур ўз ишини қилган, бечора ўғлимнинг суяги қолганди холос. Сочлари, қошлари ҳам анча тўкилганди. Икки-уч ҳафтадан сўнг уни операция қилиш лозим. Аммо қандай? Қандай қилиб ўз ўғлимнинг, яккаю-ягонамнинг бўғзига тиғ тортаман? Бирор жойига тикон кирса, юрагим зирқирайди-ку!
* * *
Ўша кун ҳам келди. Мен ўзимни босолмасдим. Уни қандай операция қиламан? Қўлларимга ҳозирдан титроқ киряпти.
— Агар қўрқсангиз, бир ҳафтага кечиктирамиз. Чет элдан хоҳлаган профессорингизни чақирасиз, — Комил ҳолатимни кўриб шу қарорга келганди.
— Йўқ! Мен уни ҳеч кимга ишонмайман! Ҳолатини ўзим, ўз кўзим билан кўришим керак. Ана шунда даволашим осон кечади, — мен қатъий қарорга келгандим.
Аллоҳга минг илтижо билан иш бошладим. Ўғлимнинг аҳволи мен ўйлагандан ҳам ёмон экан. Буни билгач, ўзимни қўлга ололмай қолдим. Мени қалтироқ босганди.
— Эркин Валиевич! Сизга нима бўлди? — ёрдамчим шошиб қолди.
Комил яна жонимга оро кирди:
— Ўз ўғлингизнинг ҳаётига зомин бўлмоқчимисиз? Бу — Умид! Эсингиздан чиқарманг! Ўзингизни қўлга олинг! Бошқа беморлар соғлиғи учун ўн чандон курашган бўлсангиз, ўғлингиз учун юз чандон курашинг! Сиз отасисиз!
Бу гаплардан сўнг бошимга тўқмоқ теккандек бўлди. Жон-жаҳдим билан ишга киришдим. Ўғлимнинг ҳаёти учун курашишим керак ахир!
Операция муваффақиятли чиқди. Аммо… тажрибамдан биламанки, Умиднинг аҳволидаги беморлар беш йилдан ортиқ яшамайди! Эй Худойим, мен бунга чидолмайман! Наҳот, ўғлим йигирмага ҳам киролмайди? Беморларимнинг яқинларига бемалол «унинг саккиз ой, бир йил умри қолган», деб айтаверардим. Уларни қанчалар азобга қўйганимни энди тушуняпман.
* * *
Тинимсиз дори-дармон, парвариш билан Умид уч йил яхши юрди. Кейин яна орқага кета бошлади. Даҳшатга тушдим. Умид қиладиган ҳеч нарсам қолмаганди. Ғамга ботиб қолдим. Кимдир менга ёрдам беришини, кўнглимни кўтаришини истардим. Одамлар менинг олдимга умид билан келарди. Бир оғиз гапимдан тасалли топиб қайтарди. Мен-чи? Мен кимдан нажот кутай?
Бошимни қаерга уришни билмай юрганимда Ҳаж мавсуми бошланиб қолди. Миямга келган фикрдан қувониб кетдим. Ўғлимни Ҳажга олиб бораман. Зам-зам сувидан ичираман, муқаддас Каъбада туриб иккаламиз дардига шифо сўраймиз. Шу хаёлда намоз ўқишни ўргандим. Кўплаб дуоларни ёдладим. Ўғлим ҳам мен билан бирга-бирга ўрганди. Иккаламиз илк бор масжидга кирганимизда, саждага бош қўйганимизда шу қадар қалбим таскин топдики, буни таърифлаб беролмайман. Ўғлим ҳам анча тетик бўлиб чиқди. Бизга қўшилиб онаси ҳам ибодат қиларди. Ҳажга ҳужжат тўғирлаётиб у ердагиларнинг гапидан ўйга толдим. Бу муқаддас сафарга ҳалол пул билан бормоқ керак! Менинг топганларим ҳалолми? Ўлим остонасидаги беморларимдан операция учун пул олганман. Йиққан-терганим шу пуллар эвазига келган. Уларни ҳалол деб бўладими? Наҳот охирги умидим ҳам пучга чиқса? Эй Худо, нега мендан марҳаматларингни аяйсан? Туни билан юрагимни ғам кемирди. Эртасига яна ўзимни қўлга олишга интилдим. Бу борада илмлироқ кишига маслаҳат солдим.
— Ҳадя қилиб беришган бўлса бошқа гап эди… — деди у ҳам ўйга толиб. — Аммо сиз кўнглингизни чўктирманг. Ўғлингиз ва сизнинг номингиздан кетаётганларга айтиб, пайғамбаримизга салом йўллаймиз. Зам-зам сувидан келтирамиз.
Қалбим яна ишончга тўлди. Аллоҳнинг марҳамати кенглигига ишондим. Кейинги йил ҳалол пул топиб, ўғлимнинг ўзини бўлсаям Каъба зиёратига юборишни ният қилдим.
Ҳожилар келтирган шифобахш сувдан ният қилиб, ўғлим тўйиб-тўйиб ичди. Шу баробарида унга фақат касалнинг чекинишига ёрдам берадиган озиқ-овқат берардик. Умиджон яна аста-секин соғлигини тиклай бошлади. Иккинчи бор ўтказган кичик операциядан сўнг у бутунлай соғайди, десам ишонаверинг.
— Дадажон, мен соғайиб кетаман! Қўрқманг, ўғлим ўлиб қолади, деб қўрқманг! Мен авваллари ўлимдан қўрқардим. Энди қўрқмайман! Биз кўпчиликмиз, наҳот битта касалликни енголмасак… Мен, ойим, сиз тинмай курашяпмиз. Яна… Парвардигор бор! У бизни ноумид қилиб қўймайди, — операциядан чиққан Умиджонинг бу гапларидан йиғлаб юборган бўлсам-да, тасалли олдим.
Ҳозир у йигирма икки ёшда. Уйлантириш тараддудидамиз. Унинг хасталиги менга катта ибрат бўлди. Ҳозир беморларимдан ҳеч нима таъма қилмайман. Қилган гуноҳларимдан тавбадаман. Ҳалол топганим — маблағимдан шу йил Худо хоҳласа, Ҳаж сафарига бориб келмоқчимиз. Бу ҳам амалга ошишига ишонаман. Иншааллоҳ!.
