Қадаҳ, қадаҳ, ширин-шакар шарбатлар-ла тўлдир қадаҳ
Ёнингдаги гўзал ожиза учун,
Аллоҳ яратган мўъжиза учун,
Қадаҳ, қадаҳ, тўлдир қадаҳ, эрларни эр қилган аёллар учун,
Тунда учиб кетган хаёллар учун!
Бугун «Бекажон» мухлисларининг кўплаб илтимос, истак ва талабларига биноан аёлларни мадҳ этувчи, Онани улуғловчи, ёрни, сингилларни, қизларни эркаловчи ўнлаб ўлмас қўшиқлар ижодкори, ижрочиси, Ўзбекистон халқ артисти Шерали Жўраев билан аёллар, уларнинг жамиятда, оилада тутган ўрни ҳақида суҳбатлашамиз.
- Шерали ака, ёшлигингиздан бугунгача ўзгармас бир қоидага амал қиласиз: концертларни ҳам, тўй-ҳашамлардаги чиқишингизни ҳам албатта, Она ҳақидаги қўшиқ билан бошлайсиз. Бугунги суҳбатимизни ҳам онангиз ҳақидаги савол билан бошласак. Онангиздан нималарни олдингиз? Онангиздан сизга нималар ўтди?
- Дунёнинг боши асли оналар билан-да. Дунёда онадан улуғ зот йўқ. Биласизми, аслида Аллоҳдан кейин оналар, аёллар яратувчилардир. Не-не буюк зотларни Она дунёга келтиради. Дунёни титратган зотлар ҳам Онанинг бағрида улғаяди. Мен онамнинг турмуш машаққатларида отам билан ёнма-ён турганларини, отамиз учун, фарзандлар учун фидойи бўлганларини кўриб катта бўлганман. Шўро юз минглаб қўйи, моли бўлган боболаримиз, отамизнинг бор-йўғини олгач, ҳатто уйсиз қолганмиз. Капаларда, қирма-қир, ўтовларда яшаганмиз. Онамиз эса «Оққан ариқ бир куни оқади», дея сабр билан яхши кунлар келишига ишонардилар. 1956 йилга келиб уйимиз бўлган. Отамиз билан бирин-кетин фарзандларни тупроққа қўявериб, фарзанд доғини чеккан ҳам, Аллоҳдан сўраб олган қизларига Турсуной деб исм қўйган, кейинги опамиз, Аллоҳ умрини узун қилсин, Гулсум опамиз, биз ўғилларининг камолини кутган ҳам онамиз бўладилар. Уйимиздан меҳмон узилмаган. Ҳаммасининг хизматини тинимсиз онамиз қилганлар. Онамиз кўрган ҳамма қийинчиликларни мен ҳам кўриб катта бўлганман.
Онамиздан менга у киши сўйлаб берган достонлар, эртаклар, ҳаётий ҳикоялар, ривоятлар ўтган. У киши улуғ бобокалонларимиз ҳақида, қайси уруғдан эканимиз, қайси азизларнинг авлодлари эканимиз тўғрисида айтиб берган тарихлар қон-қонимга сингган.
Бекорга Пайғамбаримиз (с.а.в.) уч марта «Онангга, онангга, онангга, кейин отангга», демаганлар. Шунинг учун доимо қўлимга соз олсам, энг аввал онам ва барча оналаримизга эҳтиромимни изҳор қиламан.[JPG.uz-Saytdan olindi.]
- Шерали ака, оилада тотувликнинг, аҳилликнинг асоси нимада деб ўйлайсиз?
- Рўзғорда ҳали у, ҳали бу етишмаслиги мумкин, аммо бунга сабр қилиш, аҳилликни сақлаб қолиш керак. Биздаям бўлади муаммолар, аммо ҳали бирор марта келинойингиз билан жанжал қилмаганмиз. Аҳилликнинг ҳам, ноаҳилликнинг ҳам сабабларини яна аслиятдан қидириш керак. Биласиз, аёл эркакнинг қовурғасидан яралган, дейишади. Демак, эркак асли ўзининг қовурғасидан бино бўлган жуфтини топиб олиши керак экан-да. Тополмаса ҳам аёлини «Шу менинг қовурҚамдан яралган жуфтим», деб қабул қилиши, шунга ишониши керак. Шунда ҳаммаси ўрнига тушади. Аёлларни ожиза дейишади, аслида аёлларга буюк куч, қудрат берилган. Аёллар фарзандларини тўққиз ой бағрида кўтаради, дунёга келтиради, кейин ҳам муттасил равишда уларнинг тарбияси билан машҚул бўлади. Она дунёдан ўтгунича болам, болам дейдиган фавқулодда зот. Биз ризқ излаб, чиқиб кетамиз. Болаларни тарбиялаш, кийинтириш, овқатлантириш, ҳаммаси аёлларнинг зиммасига тушади. Кечаси туриб, бешик тебратган, болани овқатлантирган эркакни кўрганмисиз? Мен кўрмаганман. Тунлари бедор бўлиб, бола боқиш яна шу заҳматкаш аёлларнинг гарданига тушади. Биз эса тунда боламиз йиҚласа, «Тур, болангга қара, тинчит!» деб дўқ ҳам уриб қўямиз.
- Шу ўринда қизлар тарбияси ҳақида гаплашсак, қизларингизни қандай тарбиялаяпсиз?
- Қизларнинг тарбияси жиддий масала. Ўғилларни тарбиялаш бирмунча осонроқдир, аммо қизларнинг тарбиясига ҳушёр бўлиш керак бўлади. Менинг оилада ўзимни тутишим, қайсидир маънода қаттиқўллигим қизларимга бир жиҳатдан тарбия ўрнини босаётгандек ва умуман, яхши маънодаги қаттиқўлликнинг тарбияга зиёни йўқ деб ҳисоблайман. Улар ота-оналари ўртасида келишмовчилик ё жанжал- можарони кўрмай улғайишди, бунақа нарсаларни билишмайди ҳам. Ўзи мен қизларим билан соатлаб ўтириб, гаплашишга вақт ҳам тополмайман. Элнинг хизмати деб эрта кетиб, кеч келадиган, баъзан ҳафталаб сафарларда бўладиган одамман. Қизларим билан соғиниб кўришамиз. Уларга уни қил, буни қил, дейишим шарт эмас. Чиройли гапларни айтамиз, аммо ҳамма гап тарозиси билан айтилади. Улар бизнинг хулқимизни, одобимизни, ўзимизни тутишимизни кўриб, керакли тарбияни олаверишади.
- Қизларингиз ҳам улғайиб қолишди, улар қайси касбни танлашаяпти?
- Катта қизимиз руҳшунос бўлишни истади. Истаган китоблари, қўлланмаларини топиб бердик. Руҳшунослик факультетига ўқишга кирди. Иккала синглиси ҳали мактабда ўқишаяпти, уларнинг ҳам ўзларига яраша орзу-умидлари бор.
- Онангизни эсладик, аёлингиз, қизларингиз ҳақида ҳам суҳбатлашдик. Энди сизнинг хонадонингизда келин ҳам бор. Келинингиз ҳақида ҳам гапиринг, кўнглингиздагидек хизмат қилаяптими?
- Келинимизга қараб туриб, унинг бошқа хонадондан келганига ҳам ишонмай қоламан. У худди шу ерда туғилиб ўсгандек, ўзимизнинг қизимиздек бўлиб қолди. Буни газета учун айтмаяпман, ростакамига шунақа. Қизларим билан опа-сингилдек юришади. Менинг ҳузуримга ҳам улар билан бирга, ўзимнинг қизимдек киради. Хизматга келсак, қайнонасидан кўрганига амал қилиб, уйимизга келган меҳмонлар то кетгунларича қўл қовуштириб, хизматда туради. Бугунги, сизлар мақтаб-мақтаб еган ошни ҳам келинимиз тайёрлаган.
- Шоҳ Жаҳонда қандай ўзгаришлар сезилаяпти? Уйлангач, оилада сиздек қаттиққўлликни уддалаяптими?
- Энди у ҳам катта киши бўлиб қолди, ўзгариш шу. Аслида Шоҳ Жаҳон кичкиналигидан катта одамлардек фикрлайдиган бола эди. Биласизми, мен уни олдинроқ уйлантириб қўймоқчи бўлганман. Сабаби, ўн икки ёшидаёқ бўй-басти, қомати улғайган йигитларникидай эди. Ўн икки ёшида қирқ иккинчи ўлчамли оёқ кийими киярди. Яна ўйлаб, бироз сабр қилдим. Мана, ҳозир мустақил фикрли оила бошлиғи бўлди, кўз тегмасин!
- Айтганча, Шоҳ Жаҳоннинг яккахон концертидан кўнглингиз тўлдими? Концертда сизнинг чиқишингизни ҳам кутгандик?
- «Концертда ўзингнинг қўшиқларингни айтасан, у сенинг концертинг», деган эдим. Аммо концертидан кўнглим тўлди. Жуда гўзал ўтди. Биринчи кун бориб, балкондан бироз кузатдим, иккинчи куни бормадим ҳам. Жонли ижрода бемалол айтаётганини кўриб, хотиржам бўлдим. Энг муҳими, бирор корхона, ташкилот тугул, бирорта одамга билет олиб бориб берилгани йўқ. Кассадаёқ барча билетлар сотилиб кетди.
- Зоҳиршоҳ қалай? Унинг оёғи ҳам қирқ иккинчи ўлчамли бўлиб қолаёздими?
- Ҳа, энди навбат Зоҳиршоҳга. Ҳар тарафлама унга навбат келди. Оила қуриш масаласи ҳам яқин-орада ҳал қилинади. Кейин катта саҳнага чиқиш учун ҳам тайёр турибди. Бир қанча гўзал қўшиқларни тайёрлаган. Яқин-орада бу борада ҳам катта ўзгариш бўлади, инша Аллоҳ!
- Шерали ака, шу ўринда бир қўшиғингизнинг яратилиш тарихи ҳақида айтиб беришингизни илтимос қилмоқчиман. «Оқибат» деб номланган бу қўшиғингиз эл орасида «Ака-укалар» номи билан машҳур бўлиб кетди. Бу қўшиқни шунчаки эшитиб бўлмайди. Ақлу-ҳуши жойида одамни бу қўшиқ титратиши аниқ. Бунда ака-укалар, айниқса опа-сингиллар ва қизларга эътиборли бўлишга, улардан хабар олиб туришга оташин даъват бор.
Шу қўшиғингизни эшитиши билан кўпчилик онасидан, ака-укасидан, опа-синглиси ё қизидан хабар олишга отлангани ҳақида такрор-такрор эшитмоқдамиз.
- Бу қўшиқнинг яралиш тарихи бундай: укам Ҳалимжонни кўргим келиб, уни ҳадеганда тополмай қолдим. Бироз бетоб деб эшитдим. Сабрим чидамай, келинойингизни Андижонга юбордим ва у укамдан хабар олиб келди. Шунда кўнглимга «Нега одамлар, ака-укалар бир-бирини қидирмай, йўқламай қўйди?» деган бир савол тушди. Мен-ку, укамни қидириб топдим, аммо бошқалар топаяптимикан, деб анча вақт ўйланиб юрдим. Сирдарёнинг чўлидан ўтиб, бир ерга хизматга кетаётганимда шу саволларга жавоб бўлиб, бир сатр кўнглимга тушди. Ўзи ўша ерда нимагадир бир неча қўшиқларимнинг сўзи кўнглимга келган. Чўл, кенглик бўлгани учунмикан, балки… «Ҳар бир учган жисм сор, лочин қушмас», деб бошланадиган қўшиғим ҳам ўша ерда туғилган. Ўша ерда кетаётиб, ака-укалар бир-бирини йўқламай қўяётгани, гўё меҳр-оқибат камайиб кетаётгани тўғрисидаги фикрлар миямда ўйнади ва кўнглимга бу сатрлар келди: «Муҳаббат сирлари пинҳон, қаро икки қароқларда». Кейин иккинчи сатр келди: «Эриб сувдек оқар қалбим ўшал икки булоқларда». Кейин «Оға-ин, опа-сингиллар, тўзиб кетма, йироқларда» ва «Ки қалбим қийналар доим кўрарман деб сўроқларда»сатрлари келди. Кейин «Қол эй, ҳасрат, сен ҳам бизга етиб бўлмас узоқларда» ва «Оёғим қонлари оқиб, қотиб қолган тузоқларда»сатрлари қуйилди. Ана шу сатрларни ўқиб берганимда акам йиғлади. «Нега йиғлайсиз?» десам, «Қирғизлар қўйларини суғориш учун қудуқдан сув чиқарарди. Чиғириқни оёғидан сим боғлаб қўйилган туя айлантирарди. Сим туянинг оёқларини қийиб юборганидан туянинг оёқларидан қон оқарди, аммо у айланаверар, вазифасини бажариб, қудуқдан сувни тортиб бераверарди. Рўзғор деб елиб-югуришни ўша туяга ўхшатдим», деди. Опа-сингилларимиз, қизларимиз турмушга чиқишади. Улар вазифам шу экан деб, янги тушган хонадон соҳибларининг кўнглини топиш учун не ишларни буюрсалар, елиб-югуриб бажараверадилар. Мана шу келинлар оёғидаги тузоқ экан. Йигитлар ҳам уйлангач, бола-чақасини боқиш учун, рўзғорни тебратиш учун ўлиб-тирилиб тиришар экан. Мана шу уларнинг оёқларидаги тузоқ экан. Айниқса, келинларга оғир экан. Улар энди янги хонадон соҳиблари, куёви, қайнона-қайнотаси рухсат берсагина бирпасгинага ота-онасидан хабар олгани келишар экан. Уларнинг қош-қовоқларига қараб, ойлаб ота-онасидан, ака-укаларидан хабар олишга бориш учун рухсат сўрай олмасдан юришар экан. Шунинг учун эркаклар, куёв болалар хотинларига вақти-вақти билан келинларга ота-онасиникига бориб келишига рухсат бериб туриши керак экан. «Қиз бола бировнинг хасми» деган сўзнинг маъноси шу эканки, қизларни боқар экансан, катта қилар экансан, ўқитар экансан, аммо у бировнинг омонати бўларкан. Улғайтириб, эгасига топширар экансан. Энди у келин бўлиб борган уйида бир умр қолар экан. Сеникига меҳмондай келиб кетаркан, холос. Шунингдек, бу қўшиқда ака-укалар бир-биридан хабар олиб туриши ҳақида айтдим. «Қол эй, ҳасрат, сен ҳам бизга етиб бўлмас узоқларда» дейишимдан мақсад шуки, узоқ вақт кўришмай юрган оға-ини, опа-сингиллар бир-бирларини кўришга борганларида кеч бўлиб қолиши бор, бевақт ўтиб қолишлар бор. Шунда бир кўриш армон бўлиб қолади бир-бирларини. Бу ҳасрат. Қўшиқда ана шу ҳасрат узоқларда қолсин, ҳасрат бизга бегона бўлсин, вақтида бир-биримизни зиёрат қилиб турайлик, дейилмоқчи.[JPG.uz-Saytdan olindi.]
Бу қўшиқ бир воқеа бўлди. Қўшиқнинг таъсирида ака-укалари, опа-сингилларидан хабар олган юртдошларимиз аввало савоб ишни қилдилар, қолаверса, Қиёматни ҳам озгина кейинга сурдилар, чунки меҳр-оқибатнинг йўқолиб бориши Қиёмат яқинлашаётганининг аломатларидандир, дейилади ҳадисларда.
Шу ўринда азиз опа-сингилларимизга бир маслаҳатим бор: Улар жаннатидирлар. Уларда жуда катта имкониятлар бор. Шу имкониятлардан тўғри фойдалансинлар! Аёллар биринчи ўринда умр йўлдошларига унинг ака-укаларини, қариндошларини ёмонламасинлар! «Акангиз ё укангиз болаларимиз ҳақида, ё оиламиз ҳақида ундай дебди, бундай дебди», деб айтмасликлари керак. Энг муҳими, баъзан ака-укалар ўртасига майда-чуйда гаплар оқибатида тушиб қолган тасодифий қоронғуликларни биргалашиб, ўртадан олиб ташласинлар! Акаси ё укаси айтган бўлса ҳам, ўша гапларни эрига етказмасинлар! Инсонмиз, ҳаммамизда камчилик бўлади. Ўзим ҳам жиянларимга танбеҳ бераман. Укам Ўалимжон ҳам Шоҳни ёки Зоҳиршоҳни уришиб, танбеҳ берган. Мен буни бошқалардан эшитганман, аёлим менга етказмаган бу гапларни. Аёл бу гапларга қўшиб-чатиб, эрига ака-укаларини ёмонласа, эрининг аччиғи чиқиб, ака-укаларига бир нима деб қўйиши мумкин. Наригиси ҳам аччиқроқ жавоб қайтарса, ака-укалар ўртасида ҳадеганда юмшатиб бўлмас совуқчиликлар тушиши мумкин. Кўрганмиз шундай воқеаларни. Ўз ўрнида эркакларга ҳам шуни айтиб қўймоқчиман. Аёлим шунақа деди, деб бирданига акангиз ё укангизникига «қилич яланғочлаб» чопманг! Хотинлар сиз каби улар билан бир онадан дунёга келмаганини унутманг! Ҳамма ишни ақл тарозисига солиб бажаринг![JPG.uz-Saytdan olindi.]
- Суҳбатимиз сўнггида юртимиздаги аёлларга, мухлисларингизга тилакларингиз?
- Аллоҳдан барча яхшиликларни Оналаримизга сўрайман! Барча опа-сингилларимизга бахт-саодат тилайман! Байрамлари, тўйлари кўп бўлишини тилайман! Юртимизни Аллоҳнинг ўзи турли ёмонликлардан, бало-қазолардан сақласин! Бутун дунёнинг мол-дунёси, у учун бўлаётган жанжал-можаролар бир гўдак ёки аёлнинг кўзидан томган томчи ёшга арзимайди. Юртимиз тинч бўлиб, юртдошларимиз бу эркин, ҳур замоннинг барча нашъу-намоларидан баҳраманд бўлиб, гўзал умр кечирсинлар!
Каримберди ТЎРАМУРОД суҳбатлашди
|
